Artikel – Over 2- en 4-benige wezens: de mens als dier

Zonder katten had ik mijn jeugd niet overleefd. Geboren in een zeer disfunctioneel gezin was er thuis geen enkel mens bij wie ik terecht kon. Gelukkig was daar de kat: het aardigste wezen in huis, bij wie ik uithuilde als het tegenzat. Heeft mijn ouderlijk gezin me intense bindingsangst voor mensen opgeleverd, katten kunnen bij mij geen enkel kwaad doen. Ook al ben ik nu 43: ik spreek nog steeds elke kat op straat aan. Zelfs het meest agressieve en valse exemplaar kan mijn vertrouwen niet beschadigen.

Houden van dieren
En ik ben niet de enige die van dieren houdt. Hoewel ik hoop dat de meesten deze voorkeur niet combineren met een angst voor of hekel aan menselijk contact. Zo ging het vegetarisme van Adolf Hitler samen met het plegen van genocide op mensen. En Geert Wilders schijnt dol op katten te zijn; zoals we weten heeft hij het niet zo op mensen, of in ieder geval moslims.

Sinds mijn burn-out kijk ik heel graag uit het raam naar vogels. Vroeger herkende ik een merel nog niet eens, tegenwoordig heeft mijn dochter de indruk dat ik een vogelaar ben. Ik geniet ook van de natuur en rust in Amsterdam-Noord. De afwisseling van mensen, planten en dieren. Meer dieren betekent meer diversiteit, meer verschillende kleurige wezens.

Uitroeien
Hoe is het dan mogelijk dat we in een wereld leven waarin het normaal is om dieren uit te roeien? Zo tonen de zoons van Trump hun mannelijkheid door in Afrika olifanten en leeuwen af te schieten, net als de beroemde schrijver Ernest Hemingway in het verleden. En het is volkomen normaal dat er voor onze vleesconsumptie een massale bio-industrie is, waar dieren – opgepropt op de vierkante meter, zonder direct daglicht of buitenlucht – hun tijd als een marteling moeten uitzitten tot ze bol van de antibiotica naar het slachthuis gaan. Wanneer er vogelpest of Q-koorts uitbreekt worden ze als machines vernietigd – ook gezonde dieren – alsof het hier niet om levende wezens gaat. We geven hooguit boeren de schuld van deze wantoestanden, terwijl de consument over het algemeen weigert om meer te betalen voor een stukje vlees dat een beter leven heeft gehad. Gemartelde dieren zijn geen probleem, zolang de klant maar niet ziet waar zijn of haar hamburger vandaan komt.

Anders dan mensen
‘Speciesism’ is de term voor de opvatting dat dieren totaal andere, lagere wezens zouden zijn dan mensen en dat je ze daarom veel slechter mag behandelen, omdat ze hier toch niks van merken. Dit begrip hoorde ik voor het eerst op een Marxisme-festival waar een jonge, radicale studente boos de zaal uitbeende, omdat de spreker – oud-lid van de Black Panthers – in de jaren zestig de politie als varkens had afgebeeld. “Speciesism!!”, riep ze zeer verontwaardigd.

En inderdaad, waarom zouden dieren zoveel anders dan mensen zijn? Ze hebben voor zover ik weet geen filosofieboeken geschreven of de aarde bedekt met asfalt en stinkende fabrieken, maar toch hebben dieren naar mijn idee veel meer ‘menselijke’ eigenschappen dan wij denken. Of liever: mensen lijken veel meer op andere levende wezens op deze planeet dan we denken. De mens staat niet boven de dieren, maar is een van de soorten en onderdeel van het ecosysteem op aarde. De Indianen in Noord-Amerika spreken dan ook van tweebenige en vierbenige wezens. Vogels en beren vallen met de mens onder de tweebenige soorten.

Gevoelens
In onze ogen zou een dier bijvoorbeeld geen gevoelens hebben. Ik spreek dat tegen en ik denk met mij alle baasjes (partners/kameraden?) van honden, katten of andere huisdieren. Een kat kan niet zeggen: ik ben zo verdrietig en gestrest, omdat je laatste tijd zo weinig thuis was. Maar het dier kan daardoor wel een spontane auto-immuun blaasontsteking krijgen, zoals mijn kater Boris een paar maanden geleden. Veroorzaakt door gevoelens, zonder tussenkomst van een virus of bacteriën.

Op basis van de uitstraling en het gedrag van dieren kun je meer te weten komen over hun emoties. Toen ik jaren geleden op een Schotse boerderij de stallen uitmestte was een kalf brutaler dan de rest. Het had een ander karakter. Pas toen ik hem flink had gewaarschuwd (in mensentaal weliswaar) en zo had getoond dat ik sterker was, staakte hij zijn pogingen om mij met zijn kop omver te duwen. Ook stond er een koe op stal die net een miskraam had gehad. Ze bloedde nog na en straalde verdriet en ontreddering uit. Hoe ik dat zag? Op dezelfde manier als bij mensen: ik zie en voel de energie die om iemand heen hangt.

Onlangs sprak ik op straat een hond aan die direct een diepe grom liet horen, waarop ik schrok en me terugtrok. Zijn baasje gaf meteen een verklaring voor zijn gedrag: “Hij komt uit Spanje en is mishandeld. Hij is gewoon ontzaglijk bang.” Dat is intense bindingsangst en ik kan je vertellen dat die bij mensen exact hetzelfde werkt. Ben jij zeer rot behandeld, dan val je uit tegen iedereen die emotioneel dichtbij wil komen. Uit angst word je agressief om jezelf te verdedigen.

Mijn haptonoom gaf een andere uitleg. Hij begon over roedelgedrag: dat deze hond zijn baasje verdedigde en dat dieren alleen in het hier en nu leven en zich mishandeling niet zouden kunnen herinneren. Hier geloof ik niks van en daar zal elke asielmedewerker het mee eens zijn. Dieren leven zeker meer in het moment, omdat ze niet zo vastzitten in hun verstand als mensen, maar mishandeling maakt vals. Al kan een hond je niet vertellen dat hij werd geslagen in de periode van maart tot oktober 2016 in Appelscha door een man met blond haar en een blauwe auto; die man herkent het dier later nog wél. En de mishandeling wordt in het karakter gegrift.

Wraak
Zo vertelde een kennis uit Koeweit over zijn oom die kamelen in de woestijn hield. Een vrouwtjeskameel was bevallen en de oom had het kalf direct verkocht. De moeder heeft hem dat nooit vergeven. Uit vijandig gedrag bleek dat hij haar niet meer kon vertrouwen. Zo ging hij niet op de grond slapen als hij wist dat zij in de buurt was, want je wilt niet dat een kameel bovenop je gaat zitten en over je heen gaat rollen. Om aan gasten te laten zien dat de vrouwtjeskameel écht boos op hem was rolde hij op een avond zijn bed uit op de grond. Onder de dekens verstopte hij stevige kussens en zijn cape, zodat het leek (en rook) alsof hij daar lag te slapen. Hij zorgde dat de kameel die avond bij zijn bed kon komen. Toen iedereen leek te slapen kwam het dier tevoorschijn. Ze liep een paar rondjes om het bed heen, stortte zich er bovenop en begon als een gek te rollen, om pas na een tijd te stoppen en op te staan. Toen de oom de volgende ochtend gewoon weer levend rondliep is het vrouwtje van ontzetting met schuim op de lippen gestorven. Dit verhaal klinkt misschien als een sprookje uit Duizend-en-een-nacht, maar ik weet ook van paarden die na 20 jaar hun mishandelaar nog herkennen en hem een trap geven.

Sjamanisme
Een stroming die dieren totaal anders ziet dan de westerse cultuur is het sjamanisme. In deze oeroude natuurreligie legt een sjamaan contact legt met het bovennatuurlijke om bijvoorbeeld mensen te genezen. De term komt uit Siberië, maar sjamanisme wordt nog steeds over de hele wereld gepraktiseerd, zoals bij indianenstammen in Noord- en Zuid-Amerika.

Een sjamaan gelooft dat elke mens verbonden is met bepaalde totemdieren. Dit dier kan een periode of je hele leven je gids zijn en je beschermen en kracht geven. De eigenschappen van het dier kunnen je bepaalde levenslessen leren of een boodschap geven. Ik heb bijvoorbeeld de feniks en de wolf als permanente gezellen op mijn levenspad. En nu zijn de vos en de beer zeer prominent. Binnen het sjamanisme is er een duidelijke band tussen mens, dier en natuur; het dier is zelfs je leraar. Deze verbinding is in onze samenleving – die draait om kapitaal, consumeren en hiërarchie – grotendeels verloren gegaan.

Waarom is het zo moeilijk voor de mens om wat meer eerbied te hebben voor andere levende wezens? Ook als je niet in sjamanisme gelooft, of weinig met dieren hebt. Zijn wij machines zonder empathie geworden, die zonder blikken of blozen een ander kunnen laten lijden? Geloven we dat wij heer en meester van de schepping zijn, die anderen kapot mag maken en gebruiken, al gaat dat ten koste van de aarde? Het leven kan zoveel rijker worden als we ons opstellen met wat meer gevoel en wat minder verstand. Heb medeleven met en respect voor alles dat leeft.

Intuïtie
Als we meer in contact komen met onze gevoelens zal onze intuïtie ook beter gaan werken. Dieren zien bijvoorbeeld op paranormaal gebied meer dan wij. Dat komt doordat ze minder vastzitten in hun verstand en daardoor meer verbonden zijn met hun lichaam en gevoelens. Zo kunnen ze meer in het hier en nu leven. Dit merk ik aan mijn eigen kat die in mijn huis zielen van overleden katten waarneemt en met ze speelt. Ook voelen dieren vaak aan wanneer iemand onbetrouwbaar is en ze voorvoelen aardbevingen en tsunami’s. Mensen zijn dit vermogen dankzij de kapitalistische ‘beschaving’ verloren. Wat dat betreft is mijn kater Boris mijn meerdere. Worden we eindelijk verlost van hiërarchisch denken en speciesism.

Leestip: Het innerlijke leven van dieren (2016) van Duitse bosbeheerder Peter Wohlleben