Door het opgroeien in mijn ouderlijk gezin en het leven dat ik heb geleid in mijn eigen gezin, ben ik erachter gekomen dat dit familieleven totaal niks voor mij is. Ik vind gezinnen bijzonder disfunctionele eenheden waarbij volwassenen en kinderen zichzelf en elkaar kwellen, terwijl de individuele leden aan de buitenkant het plaatje van perfect geluk hooghouden, totdat de eenheid ontploft, de ouders in vechtscheiding liggen en de kinderen in therapie.
Wie deze leefvorm dan ook ooit bedacht heeft is mij een raadsel. Is het de patriarch, die zijn vrouw en kinderen als persoonlijk bezit onder controle wilde houden? Zijn eigen slaveneenheid waarbij de vrouw de opperslaaf was? Zeker vroeger gold dat de man de baas was in het gezin. Vader was onder en boven de wet. In de trouwgelofte beloofde de vrouw haar echtgenoot te gehoorzamen. Scheiden kon niet zonder schande, dus er zijn heel wat mannen die zich straffeloos als tiran hebben gedragen, met een faciliterende echtgenote. In mijn geval leverde dat trauma op, want het blokken van alle gevoelens was de enige manier om te overleven.
De Amerikaanse schrijfster Charlotte Perkins Gilman (1860-1935) was ook niet dol op de patriarchale wurggreep waarin de man zijn echtgenote eind 19e eeuw hield. En bovendien lag het fulltime moederschap haar niet. Haar kraambed resulteerde in een zware depressie, waarbij ze verplicht was tot gek makens toe een rust te houden. Over deze ervaring schreef ze de beroemde novelle ‘The yellow wallpaper’, waarbij een vrouw steeds verder instort, totdat het behang zelfs tot leven komt. Perkins Gilman wilde schrijven en verliet man en kind: een ontaarde moeder, dus. Maar het heeft veel mooi literair werk opgeleverd. En dat de dichter Rilke zijn vrouw en kind in de steek liet, daar heeft toch ook nooit iemand over geklaagd.
Perkins Gilman pleitte voor alternatieve levensvormen, zoals wonen in een apartementengebouw, met een gezamenlijke eetzaal; waar het eten en de rest van het huishouden worden verzorgd door ingehuurde professionals. Zo zou de echtgenote binnen het gezin in ieder geval van dit zwaar ondergewaardeerde werk verlost zijn. Hoewel de huishoudelijke taken dan vaak door andere – slecht betaalde – vrouwen worden overgenomen. In zo’n flatgebouw met gedeelde faciliteiten leven gezinnen minder geïsoleerd van elkaar, waardoor de kans op emotionele mishandeling hopelijk kleiner wordt. Ook kunnen kinderen zich gemakkelijker bij andere families aansluiten als die van hen op een mini-concentratiekamp lijkt.
Een goede oplossing voor vandaag de dag? Ik denk in ieder geval dat elk mens recht heeft op een veilige leefruimte. Daarbij komt het volgens mij de vrouw vaak ten goede om een eigen huis of apartement te hebben. Twee partners kunnen kiezen of ze wel of niet bij elkaar willen zijn. Als de een de ander niet goed behandelt is terugtrekken en veiligheid een optie. Ook eventuele kinderen kunnen kiezen op welke plek ze liever wonen.
Want, zoals het Afrikaanse gezegde luidt, er is een dorp nodig om een kind op te voeden. Is de ene volwassene onveilig of blijft die in gebreke, dan kan een ander dit opvangen. Zo zijn er meerdere hechtingsfiguren en wordt de kans op een goede jeugd vergroot, een zeer bepalende en belangrijke basis voor de rest van een mensenleven.
Ons westerse individualisme is doorgeslagen en leidt tot wanpraktijken en existentiële eenzaamheid. Ook al groei je op tussen andere mensen, als een volwassene en/of kind binnen een gezin niet wordt gezien en mishandeld, loopt dat nu niet snel in gaten. Tenzij er zichtbaar blauwe ogen en verwondingen zijn. Familie, leraren en psychiaters gaan vaak voorbij aan dezevonzichtbare emotionele mishandeling, terwijl dit een hoogsensitief kind tot levenslange psychiatrisch patiënt kan maken. Dat lijkt me niet de bedoeling van een mensenleven.
Kirsten Zeemeermin 